Her çocuk biriciktir ve her çocuğun ihtiyaçları birbirinden farklıdır. Ölüm kavramını çocuklara anlatırken öncelikle çocukların duygu durumu, mizacı, bu süreci nasıl kabul edebileceği gözden geçirilmelidir. Her çocuğun bu duruma verebileceği tepki ve ihtiyaçları birbirinden farklıdır. Öncelikle açıklamaya hikâye kitaplarını kullanarak, öykülerden faydalanarak başlanılabilir.
Çocuklara ölüm kavramını anlatılırken her şeyin bir başlangıcı ve bitişi olduğunu, her gün birilerinin doğup ve her gün birilerinin öldüğünü, birisi öldüğünde bedeninin artık çalışmadığını, artık nefes almadığını, kalbinin atmadığını, yemek yemeyip uyumadığını açıklamamız gerekir. İnsanların çeşitli sebeplerden öldüğünü, kimisi yaşlandığı, kimisi çok hastalandığı kimisi ise beklenmeyen durumlardan dolayı öldüğü söylenmelidir. Değişimlere atıfta bulunarak onun bir zamanlar bebek olduğunu, şimdi bir çocuksun, büyüyeceksin ve sonra yaşlı birisi olacaksın diyerek çocuklara alternatif değişimlerden bahsedilebilir. Ebeveynler özellikle bu kavramı yumuşatmak için vefat etti, gitti, melek oldu diyerek anlatabiliyor fakat çocuklar için bu kavramlar pek tanıdık olmadığından zihinlerinde belirsizlik olarak kalmaktadır. Onların daha çok günlük hayatta duyduğu daha kolay anlaşılır, basit kelimeler duymaya ihtiyacı var. O yüzden öldü kelimesinin mutlaka kullanılması gerekiyor. Bu süreçte size çok fazla soru sorabilir, mümkün olduğunca bu soruları yanıtlamaya çalışmanız bu süreci daha kolay anlamasına yardımcı olacaktır.
Eğer siz yanıtlamazsanız çocuklar bu durumu daha güvensiz kaynaklardan öğrenmeye çalışacaktır. Ben bu durumu kimseyle konuşamam diyerek kendisini yalnızlığa sürükleyebilir. Bırakın sorsun, konuştukça bu sürecin üstesinden gelecektir. Ölümden sonraki hayatla ilgili sorular sormaya başlayabilir, bilgiler edinmek isteyebilir, evet bu konuyu konuşmak çok zor fakat bu süreçte kaçamak yanıtlar vermemek çok önemlidir. Bu sefer ailemle bu konuyu konuşmamam gerekiyor diye düşünebilir. Bunu merak etmeni anlıyorum ama bunu sana nasıl açıklayacağımı bilmiyorum, birazcık bana zaman verirsen daha sonra mutlaka sana bununla ilgili bir cevap vereceğim diyerek biraz daha zaman kazanabilirsiniz. Kendi inanç sisteminizden bakarak çok detaya inmeden, korkutmadan temel bilgiler aktararak anlatabilirsiniz. ‘Anne, baba sen de ölecek misin?’ tarzı sorular sorabilirler. Süreci yönetebilmek için yalan söylemeyi tercih edebilirsiniz fakat hiçbir şekilde yalan söylememeniz gerekiyor çünkü birkaç sene sonra çocuklar bu durumu öğrenecektir. Çocuğa sorduğu kadarını anlatarak net ve basit ifadelerle anlatmak yeterli olacaktır.
Ölümü Nerede Anlatmalıyım?
Anlatacağımız mekânı seçmek çok önemli bir etken. Çocukların daha önce çok sık gitmediği bundan sonra da çok sık gitmeyeceği yer seçmek travmatik bir bilgi verildiğinden kaynaklı çok önemlidir. Eğer çok sık gittiği yerde bunu öğrenirse her gittiği zaman bu tetiklenebilir. Ölen kişi seni izliyor zaten buralarda denilmesi çocukları korkutabilir.
Bu süreçte her türlü duygunuzu çocuğunuzun yanında yaşayabilirsiniz. Zaman zaman yanında ağlayabilir onun hakkında sohbet edebilirsiniz. Bu durum çocuklar için duygularımı diğer insanlarla paylaşabilirim algısını verir. Duyguları çok abartılı bir şekilde yaşamadan aktarmak çok önemlidir. Mezarlığa götürüp götürmemek ise bu durumun çocuğun davranışlarına göre şekillenecektir. Bu süreçte ölen kişiye veda edeceğinizi ve gelmek isteyip istemediğini sormanız önemlidir. Eğer vedalaşmak istiyorsa mutlaka götürmeli ve çocuğun yasını yaşayıp sembolik hale getirmesini sağlamalısınız. Ölen kişi için resim yapabilir, onun için bir fidan dikerse, mektup yazarak sembolik hale getirirse kaygısını azaltmada yardımcı olacaktır.
Özlediğini belirttiğinde ise özlemen çok normal ben de çok özlüyorum gel birlikte fotoğraflarına bakalım demek çocuğun duygularını ifade etmesinde de çok önemlidir. Çocuklar ben merkezli oldukları için ölen kişinin kaybını kendi yaptığı bir şeyden dolayı olduğunu düşünebilir. Bunun sebebinin ondan kaynaklı olmadığı anlatılması gerekilir Bu süreci birlikte yaşayıp birlikte ifade etmek çocuğun rutinlerine hazır olduğunda da dönüş yapması sağlanmalıdır.
